Hadassa Ngamba bouwde een maquette van en voor haar tentoonstelling. Het is een ruimtelijke collage en/of een schaalmodel, een sculptuur en/of een denkruimte. De schilderijen en foto’s worden aangevuld met een geluidswerk (dat ze samen met haar broer, muzikant en geluidskunstenaar ontwikkelt en waar haar stem en het geluid van water samenkomen. De maquette heeft ze in verschillende kleuren geschilderd en omgeven met allerhande materialen, van documenten, leistenen tot en met verfborstels. Centraal in de tentoonstellingsruimte staat La Table Sereine (de serene tafel). “De woorden komen van mijn leraar Frans in het zesde leerjaar. Hij vroeg ons naar metaforen achter de woorden. Bij ‘de serene tafel’ antwoordde ik: een tafel waar filosofen aan zitten die universele antwoorden voor het overleven van de wereld bedenken.”, en Hadassa Ngamba vervolgt: “Natuurlijk was er toen ook de religieuze opvoeding van mijn moeder. Nu denk ik een tafel als ideaal voor mensen, die overal ter wereld kan staan, waar oplossingen voor de humaniteit worden bedacht. Het is een tafel zonder vaste contouren, de vorm wordt niet esthetisch bepaald, maar gemodelleerd volgens een ideaalbeeld om tot reflectie te kunnen komen.”

Ze vertelt ook over haar jeugdjaren in Bas-Congo (nu Kongo Central), de stad Vivi, aan de rechteroever van de Congostroom, gesticht door een expeditie onder leiding van Henry Morton Stanley. Zij speelde in de grote verlaten panden, wilde ze opruimen, het weer in orde brengen. Zo legt ze het nu uit. Toen was het een gevoel van falen, iets aan de situatie willen doen maar daarvoor de mogelijkheden niet hebben. Later, na haar studies criminologie en werkzaamheden als styliste wordt ze in 2017 voor de biënnale van Lubumbashi uitgenodigd; daarna volgt een residentie bij Wiels in Brussel en in 2019 een tweede opeenvolgende deelname aan de biënnale. De cartografie van Congo is dan al een belangrijk element in haar artistiek onderzoek. En zo definieert ze ook het gebruik van de term ‘configuraties’.

Ze onderzoekt deze cartografie, door naar de regio terug af te reizen en de samenstelling van alle strategische elementen (politiek, sociaal, economisch, humanitair) die op een kaart samenkomen te memoriseren. “Iedereen, alle Congolezen zouden die kennis moeten hebben”, geeft ze aan. Net zoals in haar jeugdjaren bezoekt ze een reusachtig verlaten industrieel atelier. En opnieuw is er dat zelfde gevoel, hoe de ruimte het falen van het economisch systeem van haar land bij haar aanwakkert en hoe ze daar iets aan wil veranderen. En, merkt ze op, “bij een eerste bezoek aan de tentoonstellingsruimte in Strombeek was het ook alsof ik terug als klein meisje in die opslagplaats stond. Toen wist ik zeker dat ik vanuit mijn kindertijd en rond de configuraties wilde gaan werken”.

“Ik ga een aantal foto’s uit 2018 voor de eerste keer op groot formaat tonen. Voor de foto’s had ik een traditionele staart uitvergroot en in beeld laten brengen. Het was een samenwerking met een Oegandese fotografe”. Op de foto’s combineert Hadassa Ngamba de vorm van haar vlechten en kapsel met hoe ze zich in het landschap plaatst, hoe haar lichaam zich tot de ruimte verhoudt. Hoe een schaduw op een muur, met de vegetatie in dialoog gaat, een reeks sanseveria’s langs een gebouw in Lubumbashi. Het is een vorm van visueel zinnen schrijven, een punt in het landschap worden. “Tegelijkertijd wilde ik me ook tot de fotografe verhouden, met haar in dialoog gaan: ze is bovendien afkomstig uit een land dat de rijkdommen uit Congo leeg rooft”.

Dezelfde punten en configuratie-elementen verschijnen op haar eerste schilderijen, abstracte landschappen, de plattegrond van gememoriseerde territoria. Een stuk canvas in katoen wordt in ongelijke rasters verdeeld, deels rood, geel, blauw beschilderd. Andere ‘gebieden’ kleurt ze in met tot poeder vermalen mineralen (malachietgroen, bruinzwart cassiteriet, een tin-oxide), koffie en krijt. Potloodlijnen krijgen routenummers mee, andere kronkelen als rivieren.

In het atelier van Hadassa Ngamba ligt de identiteitskaart uit de jaren zestig van haar grootmoeder. Bij het vakje beroep heeft een ambtenaar ‘getrouwd’ ingevuld. Het ligt aan de basis van de performance Identity Simulacra (2020-2021) die ze recent in het Sonsbeekpark in Arnhem heeft uitgevoerd. (...) Geen stemmen dempen, vervormen of censureren – om de belangrijke woorden van Saddie Choua over het zelfbeeld van vrouwen te citeren , “maar de mogelijkheid hebben om na te denken, te analyseren en een mening te geven over wat het betekent om je geschiedenis te laten vastleggen, buiten het kader te kunnen treden” daar gaat Identity Simulacra onder meer over. Haar grootmoeder, Tsasa Ernestine Ngamba, teelde gewassen en was bovendien dochter van het hoofd van het dorp, waar bepaalde traditionele functies en verantwoordelijkheden aan verbonden zijn. Haar beroep was dus niet ‘getrouwd’. “Toen wist ik”, zegt Hadassa Ngamba: “Je vais réparer cette erreur”. Ik ga deze fout herstellen. Haar performance in Arnhem, waarvan een video-adaptatie te zien is, draait rond het begrip ‘falsificatie’, over de valsheid en onwaarheid van bepaalde opgelegde identiteiten en gesimuleerde boodschappen (van de kolonisator, de westerse concessiehouders van grondstoffen, maar ook van de machthebbers na de onafhankelijkheid die de bevolking ‘honing om de mond smeren’). Een kopie waar geen origineel van bestaat. Tijdens de performance draagt ze het witte pak van de koloniale ambtenaar, opent zijn diplomatieke koffer, met obligaties en waardepapieren. Haar grootmoeder is haar kompas, de verbondenheid wordt om de tien meter gemarkeerd. Ze neemt een ovale spiegel en maakt zich op, net zoals de Himba-vrouwen uit Angola, met otjize, een mengsel van geitenvet, kruiden en oker. “Het gaat indirect ook over hen”, vertelt ze me, “er zit een technologie achter hun esthetiek, nu worden ze als esthetische ‘objecten’ verkocht.” Het louter beschrijven van de performance doet te kort aan de beleving. Hadassa Ngamba geeft mee dat ze nooit van tevoren repeteert en dat ze zich in het Sonsbeekpark alleen in een ruimte voelde, ondanks het talrijk aanwezige publiek. “Ik maakte mysterieuze bewegingen” werd me later verteld. “Een geest en een ruimte veroveren, daar was het mij om te doen, een sigaar (Corps Diplomatique) aansteken en roken, de rook verspreiden, de plek uitroken, koffie uitstrooien, de industriële exploitatie en het misbruik verbeelden en het narratief omgooien, gewijde tijd en een gewijd lichaam geven. En daarom ook, past de performance bij mijn ideeën voor de tentoonstelling Configuraties”.

Deze tekst is een excerpt uit 'Grondstof, context, contour en sanseveria’s – over de genese van Hadassa Ngamba’s tentoonstelling', door Phillip Van den Bossche, geschreven naar aanleiding van de tentoonstelling en op basis van meerdere conversaties in de studio van Hadassa Ngamba.

Fotografie door Kristien Daem en Anke De Backer

Hadassa Ngamba a construit une maquette de et pour son exposition : un collage spatial et/ou une modélisation à l’échelle, une sculpture et/ou un espace de réflexion. Les peintures et les photos sont accompagnées d’animaux et d’une œuvre sonore (qu’elle a élaborée avec son frère, musicien et artiste sonore), dans laquelle sa voix se mêle au bruit de l’eau. Elle a peint la maquette dans différentes couleurs et l’a entourée de toutes sortes de matériaux : documents, ardoises ou encore pinceaux. La Table Sereine trône au centre de la salle d’exposition. « Les mots viennent de mon professeur de français de sixième année. Il nous a interrogés sur les métaphores que cachent les mots. Pour la “table sereine”, j’ai répondu : une table où des philosophes prennent place afin de trouver des réponses universelles pour la survie du monde. » Et Hadassa Ngamba ajoute : « À l’époque, il y avait bien sûr aussi l’éducation religieuse de ma mère. Aujourd’hui, je vois une table comme un idéal pour les gens. Elle peut se trouver n’importe où dans le monde et invite à la recherche de solutions pour l’humanité. C’est une table sans contours immuables, la forme n’est pas définie esthétiquement, mais modelée selon une image idéale propice à la réflexion. »

Hadassa Ngamba raconte ses années d’enfance dans le Bas-Congo (l’actuel Kongo Central), la ville de Vivi sur la rive droite du fleuve Congo, fondée lors d’une expédition emmenée par Henry Morton Stanley. Elle jouait dans les grands bâtiments abandonnés, elle voulait les nettoyer, les remettre en ordre. C’est comme ça qu’elle en parle aujourd’hui. À l’époque, il était plutôt question d’un sentiment d’échec, d’une volonté de remédier à la situation sans avoir les moyens de le faire. Par la suite, après avoir étudié la criminologie et travaillé comme styliste, elle a été invitée à la Biennale de Lubumbashi en 2017. S’en sont suivies une résidence au Wiels à Bruxelles et une deuxième participation à la Biennale, en 2019. La cartographie du Congo constituait déjà un élément fondamental de sa recherche artistique. C’est ainsi qu’elle définit également l’utilisation du terme « configurations ».

Elle décide d’approfondir ses recherches sur la cartographie du Bas-Congo, de retourner dans la région et de mémoriser la composition de tous les éléments stratégiques (politiques, sociaux, économiques, humanitaires) qui apparaissent sur une carte. « Tout le monde, tous les Congolais devraient en avoir connaissance », estime-t-elle. Comme dans sa jeunesse, elle visite un immense atelier industriel à l’abandon. Et encore une fois, elle est prise de ce même sentiment : l’espace ravive en elle l’échec du système économique de son pays et elle veut changer la donne. « Quand j’ai visité pour la première fois la salle d’exposition de Strombeek, je me suis revue, enfant, dans cet entrepôt. J’ai alors su avec certitude que je voulais travailler sur la base de mon enfance et des configurations. »

« Je vais montrer pour la première fois plusieurs photos de 2018 en grand format. Pour les photos, j’avais fait agrandir et représenter une queue traditionnelle, en collaboration avec une photographe ougandaise. » Sur les photos, Hadassa Ngamba associe la forme de ses tresses et de sa coiffure à sa position dans le paysage, au rapport entre son corps et l’espace. La manière dont une ombre sur un mur entre en dialogue avec la végétation, une série de sansevierias le long d’un immeuble à Lubumbashi. C’est une forme d’écriture visuelle de la phrase. Devenir un point dans le paysage. « Je voulais aussi me mettre en rapport avec la photographe, entrer en dialogue avec elle. Il faut savoir qu’elle vient d’un pays qui pille les richesses du Congo. »

Les mêmes points et éléments de configuration apparaissent sur ses premiers tableaux, des paysages abstraits, la carte de territoires mémorisés. Un morceau de toile en coton est divisé en grilles inégales, partiellement peintes en rouge, jaune et bleu. Elle colore d’autres « zones » avec des minéraux réduits en poudre (vert malachite, brun-noir cassitérite, oxyde d’étain), du café et de la craie. Des lignes au crayon se voient assorties de numéros de route, d’autres serpentent comme des rivières.

Hadassa Ngamba conserve dans son atelier la carte d’identité de sa grand-mère, datant des années 1960. Un fonctionnaire a inscrit « mariée » dans la case « profession ». Cette mention a inspiré la performance Identity Simulacra (2020-2021) que l’artiste a récemment présentée dans le parc Sonsbeek d’Arnhem. (...) Ne pas étouffer, déformer ou censurer les voix (pour reprendre les mots essentiels de Saddie Choua sur l’image que les femmes ont d’elles-mêmes), « mais avoir la possibilité de penser, d’analyser et de donner une opinion sur ce que signifie faire immortaliser son histoire, être capable de sortir des sentiers battus ». Voilà notamment le message d’Identity Simulacra. Sa grand-mère, Tsasa Ernestine Ngamba, cultivait des plantes et était la fille du chef du village, ce qui s’accompagnait de certaines fonctions et responsabilités traditionnelles. Sa profession n’était donc pas « mariée ». « C’est alors que j’ai su », explique Hadassa Ngamba. « Je vais réparer cette erreur. » Sa performance à Arnhem, dont elle prépare une adaptation vidéo, porte sur le concept de « falsification », sur la fausseté et le mensonge de certaines identités imposées et de simulacres de messages (du colonisateur, des concessionnaires occidentaux de matières premières, mais aussi des dirigeants post-indépendance qui ont « passé de la pommade » aux citoyens). Une copie dont il n’existe pas d’original. Durant la performance, elle porte le costume blanc du fonctionnaire colonial, elle ouvre sa valise diplomatique, remplie d’obligations et d’effets de commerce. Sa grand-mère est sa boussole, le lien est marqué tous les dix mètres. Elle prend un miroir ovale et elle se maquille comme les femmes Himba en Angola : en appliquant de l’otjize, un mélange de graisse de chèvre, d’herbes et d’ocre. « Indirectement, ça parle d’elles aussi », m’explique-t-elle. « Leur esthétique cache un aspect technologique. On les vend aujourd’hui comme des “objets” esthétiques. » Peindre avec une queue de cheval (et non en peindre une). Une simple description de la performance ne rend pas justice à l’expérience. Hadassa Ngamba ne répète jamais à l’avance. Dans le parc Sonsbeek, elle s’est sentie seule, malgré le public nombreux. « J’ai fait des mouvements mystérieux », m’avoue-t-elle plus tard. « Je voulais conquérir un esprit et un espace. Allumer un cigare (Corps Diplomatique) et le fumer, disperser la fumée, enfumer l’endroit, répandre du café, représenter l’exploitation industrielle et les abus, chambouler le récit, créer un moment sacré et un corps sacré. La performance cadre donc avec les idées que j’ai pour l’exposition Configurations. »

Ce texte est un extrait de Matière première, contexte, contour et sansevierias : la genèse de l’exposition d’Hadassa Ngamba, écrit par Phillip Van den Bossche en réponse à l'exposition et basé sur plusieurs conversations dans l'atelier d'Hadassa Ngamba.

Photographie par Kristien Daem et Anke De Backer

Hadassa Ngamba built a model of, and for, her exhibition. It is a spatial collage and/or a scale model, a sculpture and/or a thinking space. The paintings and photographs are complemented with animals, a sound work (which she developed together with her brother, who is a musician and sound artist) in which her voice and the sound of water are brought together. She painted the model in different colours and surrounded it with all kinds of materials, from documents and slates to paint brushes. At the centre of the exhibition space is La Table Sereine (The Serene Table). "The words are from my sixth-grade French teacher. He asked us about metaphors that lie behind words. When I heard 'the serene table', I answered: a table around which philosophers gather to devise universal answers for the survival of the world.", and Hadassa Ngamba continued: "Of course, at that time there was also my mother's religious upbringing. Now I think of a table as an ideal for people, one that can stand anywhere in the world, where solutions for humanity are devised. It is a table without fixed contours; the shape is not determined aesthetically, but shaped according to an ideal image so as to facilitate reflection.”

Hadassa Ngamba tells of her childhood years in Bas-Congo (now Kongo Central), the town of Vivi, on the right bank of the Congo River, founded by an expedition led by Henry Morton Stanley. She played in the large, abandoned buildings, wanted to clean them up, put them back in order. That is how she explains it now. At the time, it emerged from a sense of failure, wanting to do something about the situation but not having the means to do so. Later, after studying criminology and working as a stylist, she was invited to the Lubumbashi Biennale in 2017, followed by a residency at Wiels in Brussels and a second consecutive participation in the Biennale in 2019. By that time, the cartography of Congo is already a key element in her artistic research. And that is also how she defines the use of the term 'configurations'.

She decides to research the cartography of Bas-Congo in greater detail, to travel back to the region and to memorise the combination of all the strategic elements (political, social, economic, humanitarian) that are brought together on a map. "Everyone, all Congolese people should have this knowledge," she says. Just like in her childhood, she visits a huge abandoned industrial workshop. And again, there is that same feeling, as the space stirs up in her the failure of her country's economic system and her desire to do something about it. And, she remarks, "on my first visit to the exhibition space in Strombeek, it was also as if I was that little girl standing in that warehouse again. That is when I knew for sure that I wanted to work from my childhood and engage with configurations".

"I am going to present a number of photographs from 2018 in large format for the first time. For the photos, I had a traditional hair tail enlarged and photographed. It was a collaboration with a Ugandan photographer". In the photographs, Hadassa Ngamba combines the shape of her braids and hairstyle with the way in which she positions herself in the landscape, with the way in which her body relates to the space. With the way a shadow on a wall interacts with the vegetation, a row of sansevierias along a building in Lubumbashi. It is a form of writing visual sentences, becoming a point in the landscape. "At the same time, I wanted to relate to the photographer, to enter into a dialogue with her: besides, she is from a country that is plundering the riches of the Congo".

The same points and configurative elements appear in her first paintings, abstract landscapes, the map of memorised territories. A piece of cotton canvas is divided into unequal grids, partly painted in red, yellow and blue. Other 'areas' are coloured in with minerals ground into powder (malachite green, brown-black cassiterite, a tin oxide), coffee and chalk. Pencil lines are given route numbers, others meander like rivers.

Lying around in Hadassa Ngamba's studio is the identity card of her grandmother from the 1960s. An official entered 'married' in the box for occupation. It formed the inspiration of the performance Identity Simulacra (2020-2021) which she recently performed in Arnhem's Sonsbeek Park. To inhabit the absence of the dominant image, or rather, to address the story from the lioness' point of view. (...) What Identity Simulacra is about, among other things, is not the muting, distorting or censoring of voices - to quote Saddie Choua's important words about women's self-image - "but about having the opportunity to think, analyse and express an opinion about what it means to have your history recorded, to be able to step outside the box".Her grandmother, Tsasa Ernestine Ngamba, grew crops and was the daughter of the village chief. As such, she assumed several traditional roles and responsibilities. In other words, her profession was not 'married'. "That's when I knew," says Hadassa Ngamba, “Je vais réparer cette erreur”. I'm going to correct this mistake. Her performance in Arnhem, of which she is showing a video adaptation, revolves around the concept of 'falsification', about the falsity and falsehood of certain imposed identities and simulated messages (of the colonisers, the Western concessionaires of raw materials, but also of the post-independence rulers who led the population up the garden path). A copy of which there is no original. During the performance, she wears the white suit of the colonial official, opens his diplomatic suitcase, containing bonds and securities. Her grandmother is her compass, their bond is marked every ten metres. She takes an oval mirror and, like the Himba women of Angola, applies otjize, a mixture of goat fat, herbs and ochre to her face. "It is indirectly about them too," she tells me, "there is a technology underlying their aesthetics, and now they are being sold as aesthetic 'objects'." Painting with a ponytail (and not the painting of it). Merely describing the performance does not do the experience justice. Hadassa Ngamba points out that she never rehearses beforehand and that she felt quite alone in the space in Sonsbeek Park, despite the large audience present. "I made mysterious movements", I was told later. "Conquering a mind and a space, that's what I was all about, lighting a cigar (Corps Diplomatique) and smoking it, spreading the smoke, smoking the place out, scattering coffee around, depicting the industrial exploitation and the abuse and overturning the narrative, offering sacred time and a sacred body. And that is why the performance fits in with my ideas for the exhibition Configuraties".

This text is an excerpt from 'Raw material, context, contour and sansevierias – about the genesis of Hadassa Ngamba's exhibition', written by Phillip Van den Bossche in response to the exhibition and based on several conversations in Hadassa Ngamba's studio.

Photography by Kristien Daem and Anke De Backer